Οι παρατηρήσεις του Generation 2.0 RED για το Σχέδιο Νόμου Περί Διεθνούς Προστασίας

Στις 15 Οκτωβρίου 2019 στις 21:00 το βράδυ, το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη έθεσε σε δημόσια διαβούλευση το σχέδιο νόμου «Περί Διεθνούς Προστασίας», το οποίο επιφέρει μια συνολική μεταρρύθμιση του ελληνικού συστήματος υποδοχής και παροχής διεθνούς προστασίας. 

Η διαδικασία διαβούλευσης ολοκληρώθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2019 στις 16:00 το απόγευμα. Προφανώς το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα των μόλις τεσσάρων εργάσιμων ημερών, δεν ήταν επαρκές για την οποιαδήποτε ουσιαστική ανάγνωση και εμπεριστατωμένο σχολιασμό, πόσω μάλλον δημόσιας συζήτησης επί των 121 άρθρων, 83 σελίδων του νομοσχεδίου. Το νομοσχέδιο στη συνέχεια κατατέθηκε στη βουλή προς ψήφιση στις 21/10/2019, δηλαδή λίγες μόλις ώρες μετά την ολοκλήρωση της δημόσιας διαβούλευσης. Το σύνολο των κινήσεων γύρω από το εν λόγω νομοσχέδιο, υπονομεύουν ουσιαστικά τη λογική της δημόσιας διαβούλευσης, δηλαδή της δημοκρατικής διαδικασίας η οποία παρέχει τη δυνατότητα στα ενδιαφερόμενα μέρη να συμμετέχουν στη διαδικασία σχεδιασμού και εφαρμογής πολιτικών, εκφράζοντας τις απόψεις τους επί συγκεκριμένων μέτρων. Ένα εύλογο ερώτημα που προκύπτει είναι το κατά πόσο τα σχόλια και οι παρατηρήσεις των οργανώσεων, των υπηρεσιακών υπαλλήλων που εμπλέκονται με τις διαδικασίες αλλά και της κοινωνίας των πολιτών, εν τέλει λήφθηκαν υπόψη στο κατατεθέν νομοσχέδιο. 

Δεδομένης της σπουδαιότητας των υπό ψήφισης (πλέον) ζητημάτων, γίνεται ολοένα πιο ξεκάθαρη η πολιτική προσέγγιση καθώς και οι πολιτικές προθέσεις της πολιτείας απέναντι στο θέμα υποδοχής και διεθνούς προστασίας. Κρίνοντας από το περιεχόμενο του νομοσχεδίου, ο βασικός στόχος φαίνεται να είναι η επιτάχυνση των επιστροφών και όχι η διασφάλιση της δίκαιης αίτησης ασύλου, πόσω μάλλον η εξασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των αιτούντων διεθνή προστασία. 

Αναφορικά με τα σχόλια του Generation 2.0 RED επί του Σχεδίου Νόμου, ενδεικτικά παραθέτουμε τις εξής παρατηρήσεις για τα σημεία που αφορούν τη δυσκολία πρόσβασης στην αγορά εργασίας, καθώς και την ασφαλιστική ικανότητα των αιτούντων διεθνή προστασία. 

Άρθρο 53 (Άρθρο 15 Οδηγίας 2013/33/ΕΕ) Απασχόληση

1. Οι αιτούντες διεθνή προστασία, μετά την πάροδο έξι μηνών από την ολοκλήρωση της διαδικασίας κατάθεσης της αίτησης διεθνούς προστασίας, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, αν δεν έχει ληφθεί πρωτοδίκως απόφαση από την αρμόδια αρχή και η καθυστέρηση δεν μπορεί να αποδοθεί σε αυτούς, έχουν δικαίωμα πρόσβασης στην αγορά εργασίας υπό τους όρους και προϋποθέσεις του άρθρου 71 του ν. 4375/2016, εφόσον κατέχουν «δελτίο αιτούντος διεθνή προστασία» ή «δελτίο αιτήσαντος άσυλο αλλοδαπού», σύμφωνα με το άρθρο 70, και καθ’ όλη τη διάρκεια ισχύος του.
2. Το δικαίωμα πρόσβασης στην αγορά εργασίας ανακαλείται αυτοδικαίως σε περίπτωση απορριπτικής απόφασης, η οποία δεν έχει ανασταλτικό χαρακτήρα, και οι αιτούντες δεν έχουν δικαίωμα παραμονής στη χώρα.
3. Οι αιτούντες υποχρεούνται να ενημερώνουν τις αρμόδιες αρχές για κάθε έναρξη επαγγέλματος ή για κάθε σύμβαση εξαρτημένης εργασίας που συνάπτουν, με την προσκόμιση βεβαίωσης έναρξης εργασιών ή αντιγράφου της σύμβασης ή της αναγγελίας πρόσληψης στον ΟΑΕΔ. Σε περίπτωση παραβίασης της υποχρέωσης αυτής εφαρμόζεται το άρθρο 57.

Ως προς τα ανωτέρω παραθέτουμε τα εξής:

1. Είναι γνωστό πως η ολοκλήρωση της διαδικασίας κατάθεσης αίτησης διεθνούς προστασίας όπως ισχύει, μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες. Προσθέτοντας μια επιπλέον αναμονή 6 μηνών μετά την ολοκλήρωση της κατάθεσης, χωρίς πρόσβαση στην αγορά εργασίας, ο αποκλεισμός των αιτούντων άσυλο είναι πολύ πιθανόν να είναι περίπου ένας χρόνος, αν όχι παραπάνω. Έχοντας υπόψη τις συνθήκες που επικρατούν σχετικά με τη διαβίωση των αιτούντων διεθνή προστασία, θα είναι η Πολιτεία έτοιμη, από την ημερομηνία ισχύος του νομοσχεδίου, να καλύψει επαρκώς τις βασικές ανάγκες των αιτούντων διεθνή προστασία, παρέχοντας στέγαση, διατροφή και χρηματικό βοήθημα στο διάστημα αυτό στο οποίο τους αποστερεί την πρόσβαση στην αγορά εργασίας; Επιπροσθέτως, το επιπλέον αυτό διάστημα αποτελεί μια ακόμα τροχοπέδη στην ήδη δύσκολη πρόσβαση στην αγορά εργασίας καθώς και στην κοινωνική ένταξη εν γένει των ατόμων προσφυγικού υποβάθρου. (Στις δυσκολίες μπορούν να συμπεριληφθούν η ανεπαρκής γνώση Ελληνικών, η μη γνώση του τοπίου της αγοράς εργασίας όπως και οι διακρίσεις που είναι πιθανόν να υφίστανται στη διαδικασία πρόσληψης). Ως εκ τούτου, είναι σαφές ότι η συμμετοχή στην αγορά εργασίας, αποτελεί αποδεδειγμένα ζωτικής σημασίας παράγοντα ένταξης στην κοινωνία υποδοχής των πληθυσμών αυτών.
2. Δεν διευκρινίζεται αν κατά τη διάρκεια της προσφυγής, ύστερα από απορριπτική απόφαση σχετικά με το αίτημά τους, οι αιτούντες διεθνή προστασία θα εξακολουθούν να έχουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας μέχρι την τελική απόφαση. 
3. a) Δεν είναι κατανοητός ο λόγος που θα πρέπει ο ίδιος ο αιτών διεθνή προστασία να αναφέρει την πρόσληψή του στον ΟΑΕΔ, αφού ο εργοδότης ούτως ή άλλως γνωστοποιεί την πρόσληψη μέσω του συστήματος ΕΡΓΑΝΗ. 
4. b) Δε γίνεται σαφές αν η “προσκόμιση βεβαίωσης έναρξης εργασιών” όπως αναφέρεται στην παρ.3 συνδέεται με το δικαίωμα άσκησης ανεξάρτητης επαγγελματικής δραστηριότητας καθώς μέχρι σήμερα δεν υπήρχε αντίστοιχη δυνατότητα.

Άρθρο 55 (Άρθρα 17 και 19 Οδηγίας 2013/33/ΕΕ) Γενικοί κανόνες για τις υλικές συνθήκες υποδοχής και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη

1. Η αρμόδια Αρχή υποδοχής σε συνεργασία με τους κατά περίπτωση αρμόδιους κρατικούς φορείς, διεθνείς οργανισμούς και πιστοποιημένους κοινωνικούς φορείς μεριμνά για την παροχή στους αιτούντες υλικών συνθηκών υποδοχής, μέσω εθνικών, ενωσιακών ή άλλων πόρων. Οι υλικές συνθήκες υποδοχής μπορεί να παρέχονται σε είδος ή υπό τη μορφή οικονομικού βοηθήματος και εξασφαλίζουν στους αιτούντες ένα επαρκές βιοτικό επίπεδο, το οποίο εγγυάται τη συντήρηση τους και προστατεύει τη σωματική και ψυχική τους υγεία, με γνώμονα το σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το ίδιο βιοτικό επίπεδο εξασφαλίζεται και στην περίπτωση των αιτούντων που τελούν υπό κράτηση. Ιδιαίτερη μέριμνα λαμβάνεται στην περίπτωση ατόμων με ειδικές ανάγκες υποδοχής, σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 58 του παρόντος. 
2. Οι αιτούντες δικαιούνται να λαμβάνουν την απαραίτητη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, η οποία περιλαμβάνει, τις πρώτες βοήθειες και την αναγκαία θεραπεία ασθενειών και σοβαρών πνευματικών διαταραχών σύμφωνα με το άρθρο 33 του ν. 4368/2016. Για τον σκοπό αυτό χορηγείται στους αιτούντες, μέχρι να αποκτήσουν το δικαίωμα στην εργασία όπως προβλέπεται από το άρθρο 53, Κάρτας Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού (Κ.Υ.Π.Α.), κατά τα ειδικότερα οριζόμενα στην ΥΑ Α3(γ)/ΓΠ/οικ.25132 ΦΕΚ Β 908 2016. Η Κ.Υ.Π.Α. χορηγείται από τα Περιφερειακά Γραφεία Ασύλου και τα Αυτοτελή Κλιμάκια Ασύλου και έχει διάρκεια ισχύος αντίστοιχη με τη διάρκεια ισχύος των δελτίων τους, εκτός από την Κ.Υ.Π.Α. των δικαιούχων γυναικών σε κατάσταση εγκυμοσύνης, η οποία ισχύει για ένα έτος. Η Κ.Υ.Π.Α. ανανεώνεται κατά την ανανέωση του δελτίου αιτήσαντος ασύλου κατά τα ειδικότερα οριζόμενα στις ισχύουσες διατάξεις». 
3. Η παροχή του συνόλου ή μέρους των υλικών συνθηκών υποδοχής της παραγράφου 1 τελεί υπό την προϋπόθεση ότι οι αιτούντες δεν εργάζονται ή ότι η εργασία τους δεν αποφέρει επαρκείς πόρους, που να τους εξασφαλίζουν κατάλληλο βιοτικό επίπεδο, επαρκές για τη διαφύλαξη της υγείας τους και της συντήρησης τους, κατ` αναλογία με τα εισοδηματικά κριτήρια του άρθρου 235 του ν. 4389/2016.

Ως προς τα ανωτέρω παραθέτουμε τα εξής:

Ως προς την παράγραφο 3, για τους εργαζόμενους αιτούντες διεθνή προστασία, έχουν γίνει αναφορές στον Συνήγορο του Πολίτη ήδη από το 2017 για μη πρόσβαση σε κοινωνική ασφάλιση παρά τον νόμο 4251/2014, Κεφάλαιο ΣΤ’, Άρθρο 21, παρ. 2 όπου «οι πολίτες τρίτων χωρών που διαμένουν νόμιμα στην Ελλάδα ασφαλίζονται στους οικείους ασφαλιστικούς οργανισμούς και έχουν τα ίδια ασφαλιστικά δικαιώματα με τους ημεδαπούς».

Το ζήτημα αυτό διαπιστώθηκε από τον οργανισμό μας ύστερα από αναφορές εργαζόμενων αιτούντων άσυλο, που σε ορισμένα υποκαταστήματα του ΕΦΚΑ της Αττικής δεν μπόρεσαν να εξυπηρετηθούν. Η αιτιολογία της Κεντρικής Υπηρεσίας Γενικής Διεύθυνσης Παροχών και Υγείας, Αυτοτελές Τμήμα Νομοθεσίας Παροχών του ΕΦΚΑ σε ερώτημά μας για το συγκεκριμένο ζήτημα βασιζόταν στην εγκύκλιο 73 του 2013, όπου οι αιτούντες διεθνή προστασία «δεν έχουν ασφαλιστική ικανότητα επειδή δεν διαθέτουν άδεια μόνιμης διαμονής».

Κρίνεται αναγκαίο να διερευνηθεί το ζήτημα και να διευκρινιστεί η ισχύς του δικαιώματος στην ασφαλιστική ικανότητα για τους εργαζόμενους αιτούντες διεθνή προστασία με το παρόν νομοσχέδιο.