Blackface: μασκαρεμένος ρατσισμός

Στιγμιότυπο από τη μικρού μήκους ταινία “Bonita” (2022) της Mariana França

«Ο παιδικός μου εφιάλτης ήταν τα πάρτι μασκέ. Πάντα κάποιος θα είχε επιλέξει να ντυθεί «μαύρος», με φούμο και κόκκαλο στη μύτη. Το αποκορύφωμα: σε ένα τέτοιο πάρτι, ήρθε μασκαρεμένη έτσι η γυναίκα του θείου μου…» και όχι δεν είχε πλάκα.

Αυτή είναι μία απ’ τις πτυχές του φαινομένου του blackface, όπως τη μοιράστηκε η καλλιτέχνης Idra Kayne σε μια συζήτηση για την «Πολιτική ορθότητα στο δημόσιο λόγο» που έγινε στο πλαίσιο του 5^ου Κινηματογραφικού Συμποσίου Balkan Can Kino τον Νοέμβριο. Παιδί μικτής οικογένειας η ίδια, θέλησε να μοιραστεί το πώς νιώθει ένα παιδί όταν αντικρίζει μια τέτοια εικόνα, διότι κανείς δε μπορεί να του εξηγήσει «πολιτικώς ορθά» το γιατί κάποιος έχει ντυθεί «μαύρος».

Γκρέις Νγόκε, Νίκος-Ντέτζι Οντουμπιτάν, Ίντρα Κέιν, Άννα Πασπάτη, Ντέμπορα Οντόνγκ

Το να βάφεται ένας λευκός «μαύρος», όσο «αγνές» προθέσεις κι αν έχει είναι πράξη ρατσιστική. Και τελικά πόσο αθώο είναι να προσπαθεί κάποιος να προκαλέσει το γέλιο ή τη συμπάθεια μεγεθύνοντας τα εξωτερικά φυσικά χαρακτηριστικά της μαύρης φυλής ή αναπαριστώντας φυλετικά στερεότυπα απ’ τα οποία ο ίδιος νιώθει σαφώς ανώτερος; Δεν χρειάζεται μάθημα σύγχρονης ιστορίας ή να ξέρει κάποιος τί ήταν τα minstrel shows, για να αντιληφθεί πως η καρικατούρα ενός ανθρώπου δεν μπορεί να κρύβει τίποτα άλλο πέρα απ’ την πρόθεση για χλευασμό και μια βαθιά ανάγκη για επιβεβαίωση της εξουσίας και του ελέγχου του πάνω σε κάποιον που θεωρεί και αντιμετωπίζει (διαχρονικά) ως κατώτερο.

Την ώρα που μιλάμε για αποδοχή της διαφορετικότητας και πραγμάτωση της κοινωνικής συμπερίληψης, συνειδητοποιούμε πως ακόμα δεν έχουμε κατακτήσει σαν κοινωνία τα βασικά και αγνοούμε τα αυτονόητα: το να διοργανώνεται εκδήλωση «προς τιμή της μαύρης φυλής», όπως έγινε πρόσφατα σε μπαρ της πρωτεύουσας, καλώντας προσωπικό και πελάτες να βαφτούν «μαύροι», πώς να το κάνουμε, δεν είναι τιμητικό, αλλά ένα βαθιά προσβλητικό, θεματικό πάρτι μασκέ. Στο οποίο δεν είναι όλοι καλεσμένοι. Σίγουρα όχι τα «τιμώμενα» πρόσωπα! Σαν να βλέπαμε -σε ένα παράλληλο σύμπαν- τους ντόπιους της Κινσάσα του Κονγκό βαμμένους με λευκή μπογιά να τιμούν την μεγάλη ελληνική κοινότητα της πόλης τους διοργανώνοντας βουκολικά πάρτι ντυμένοι με παραδοσιακές ελληνικές φορεσιές και να γυρνούν τις σούβλες υπό τους ήχους κλαρίνων.

Kι αν κάτι τέτοιο φαντάζει πράγματι φερμένο από ένα παράλληλο σύμπαν με το οποίο δεν θα συναντηθούμε ποτέ, πώς θα φαινόταν το να βαφτεί ένας μαύρος ηθοποιός λευκός για τις ανάγκες μιας παράστασης; Στη χώρα μας, για παράδειγμα, έχουμε δει πολλές φορές να «αναγκάζονται» στο θέατρο να μεταμφιεστούν σε μαύρους κάποιοι ηθοποιοί διότι το σενάριο υπαγορεύει την ύπαρξη ενός μαύρου στην ιστορία. Το επιχείρημα που έχει ακουστεί για την πρακτική αυτή είναι πως -τι συμφορά- «δεν υπάρχουν μαύροι ηθοποιοί στην Ελλάδα και πού να τους βρεις τώρα;». Η αλήθεια βέβαια είναι πως στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί μαύροι ηθοποιοί, όπως η Άννα Πασπάτη ή η Ντέμπορα Οντόνγκ ή η Ιντρα Κέιν και πολλοί άλλοι. Η ακαθόριστη ελευθερία του καλλιτεχνίζειν όμως, αλλά κυρίως το μαρκετινίστικο του θεάματος υπαγορεύουν αυτό το «ακίνδυνο» twist που διαχωρίζει τη θέση του από την πρακτική του blackface λόγω… αγαθής πρόθεσης και έλλειψης casting.

Την ώρα που παντού γύρω ακούγονται λέξεις όπως diversity και inclusion, ενώ έχουν καθιερωθεί ακόμα και βραβεία για όσες εταιρίες υιοθετούν τις πρακτικές της συμπερίληψης, η ορατότητα της μαύρης κοινότητας παραμένει κάτι «τζιζ» για την κοινωνία που ξορκίζεται με ρατσιστικές πρακτικές σαν κι αυτή του blackface. Eπειδή όμως, η τέχνη διαχρονικά αποτυπώνει την κοινωνική συγκυρία στην οποία επιτελείται, τη στιγμή που θα δούμε την Ίντρα να υποδύεται απλώς την Μαρία τη γειτόνισσα σε ένα σίριαλ, ή όταν δεν θα γινόταν πρώτη είδηση στις εκπομπές πως ανεβαίνει παράσταση με μαύρη Αντιγόνη, τότε θα μπορούμε να πούμε πως η συμπερίληψη δεν είναι ένας μονόκερως.

Σημείωση: ο συγκεκριμένος μονόκερως είναι μαύρος, όχι έγχρωμος και σίγουρα όχι μαυρούλης.

Η συζήτηση μεταδόθηκε ζωντανά από τον Fade Radio και κινήθηκε γύρω από την ιστορία της πρακτικής του blackface και την ανησυχητική αναβίωση του φαινομένου, τη συμπερίληψη και την πολιτική ορθότητα στην Τέχνη και στο δημόσιο διάλογο. Σ’ αυτή συμμετείχαν μεταξύ άλλων οι:  Idra Kayne (ηθοποιός, τραγουδίστρια, παρουσιάστρια ραδιοφώνου), η Άννα Πασπάτη (ηθοποιός), ο Νίκος-Ντέτζι Οντουμπιτάν (ιδρυτής και διευθυντής του Generation 2.0 for Rights, Equality and Diversity), η Ντέμπορα Οντόγκ (ηθοποιός), ο Γιάννης-Καντέα Παπαδόπουλος (κριτικός κινηματογράφου στο Αθηνόραμα), ο Κώστας Αρβανίτης (δημοσιογράφος στο Luben.tv) κ.ά.

Ακούστε όλη τη συζήτηση εδώ.