EnglishΗ απόφαση του ΕΣΡ για την εξευτελιστική απεικόνιση μίας μαύρης γυναίκας στην εκπομπή “Ευτυχείτε”
Το blackface είναι προσβολή για μια ολόκληρη φυλή, όχι αποκριάτικη στολή.
Τον Ιανουάριο του 2019 το Generation 2.0 for Rights, Equality & Diversity μαζί με το Πολιτιστικό Κέντρο Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμών ANASA καταθέσαμε καταγγελία στο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) σχετικά με το ρατσιστικό περιεχόμενο της εκπομπής “Ευτυχείτε” που προβαλόταν στον τηλεοπτικό σταθμό Open Beyond, με παρουσιάστρια την κα. Κατερίνα Καινούργιου. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της εκπομπής στην ενότητα “Διλήμματα ζωής”, προβλήθηκε σκετς στο οποίο είδαμε για ακόμα μια φορά την πρακτική του blackface*.
Μία λευκή ηθοποιός, που υποδυόταν τη μαύρη Ελληνίδα, παιδί δεύτερης γενιάς, εμφανίστηκε βαμμένη με κατάμαυρη μπογιά σε πρόσωπο και σώμα, έντονο κόκκινο κραγιόν, ντυμένη με άκρως στερεοτυπικά ρούχα, όπως λεοπάρ, τεράστιους κρίκους και άφρο περούκα. Παράλληλα, η απερίγραπτη για ανθρώπινο ον εικόνα, συνοδευτόταν υποκριτικά από την παρωχημένη στερεοτυπική υπερσεξουαλικότητα της “μαύρης γυναίκας της ζούγκλας”. Δεν θα μπούμε στη διαδικασία να σχολιάσουμε το ότι η εν λόγω ηρωίδα του τηλεοπτικού σκετς δήλωνε πως είχε καταγωγή από το Μαλί της Βόρειας Αφρικής, εννοώντας προφανώς το Μάλι, καθώς αντιλαμβανόμαστε πως για μία τέτοια παραγωγή δεν έχει καμία σημασία το περιεχόμενο.
Δείτε το απόσπασμα
Χρειάστηκε να περάσουν πέντε (!) ολόκληρα χρόνια -με διαρκείς οχλήσεις από πλευράς μας- για να γνωμοδοτήσει το ΕΣΡ και στις 20 Ιουνίου 2024 λάβαμε την απόφαση, με την οποία επιβάλεται χρηματικό πρόστιμο ύψους 15.000 ευρώ στον τηλεοπτικό σταθμό Open Beyond για τη μετάδοση “ποιοτικά υποβαθμισμένου τηλεοπτικού προγράμματος”. Σε κανένα σημείο το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης δεν αναγνωρίζει την πρακτική του blackface ως ρατσιστική, παρότι προσβάλλει την αξιοπρέπεια ομάδας ατόμων λόγω φυλετικών χαρακτηριστικών και παρά το γεγονός πως συνεχίζει ακόμα και σήμερα, να παίζει σημαντικό ρόλο στη διάδοση ρατσιστικών αντιλήψεων και συμπεριφορών απέναντι σε ανθρώπους της μαύρης φυλής παγκοσμίως.
Πιο αναλυτικά, το ΕΣΡ σημειώνει πως “το προσωπομαύρισμα, στην Ελλάδα, δε συνδέεται με ρατσιστικά φαινόμενα, αλλά με καρναβαλικές μεταμφιέσεις, εντός του πλαισίου των αποκριάτικων εορτασμών”. Δηλαδή επί της ουσίας, δεν καταδικάζει την πρακτική του blackface, αλλά τι; Το ότι δεν ήταν αρκετά πετυχημένο; Δεν ήταν αρκετά ποιοτική η αποκριάτικη στολή; Καθώς, όπως τόνισε στην εκπομπή και η παρουσιάστρια Κατερίνα Καινούργιου, γελώντας αυθόρμητα, δεν προλάβαιναν να βρουν μαύρη ηθοποιό, για αυτό έβαψαν τη δικιά τους “με φούμο” και το αποτέλεσμα ήταν αν μη τι άλλο αστείο… Τι σημαίνει το “ποιοτικά υποβαθμισμένο πρόγραμμα”; Μήπως το ότι παραπληροφορεί το κοινό λέγοντας Μαλί το Μάλι;
Η αναγνώριση και η καταδίκη του blackface ως ρατσιστικής πρακτικής στη χώρα μας καθίσταται αναγκαία, καθώς σηματοδοτεί την απόρριψη πρακτικών μίσους και καταπίεσης μιας ολόκληρης φυλής και αποτελεί μέρος της ευρύτερης προσπάθειας για την καταπολέμηση του ρατσισμού και την προώθηση της ισότητας και του σεβασμού προς όλες τις φυλές και πολιτισμούς. Η απόφαση του ΕΣΡ δε δικαιώνει πλήρως ούτε τα άτομα αφρικανικής καταγωγής που ζουν στη χώρα μας, τα οποία προσβάλλονται, ούτε μια κοινωνία που επιδιώκει να είναι δίκαιη και ανοιχτή.
Και αναρωτιόμαστε ειλικρινά, πόσο δύσκολο είναι να κατανοήσει ένας άνθρωπος, μία υπηρεσία, μία Αρχή κάτι τόσο απλό και ξεκάθαρο; Πώς γίνεται να εξισώνεται μια τέτοια εξευτελιστική, ρατσιστική πρακτική με την ελαφρότητα του τριώδιου ή το δε βαριέσαι, δε μπορούμε να έχουμε απαιτήσεις από μια χαμηλού επιπέδου εκπομπή; Και γιατί στο κάτω-κάτω, ακόμα και αν δεν μπορεί ένας άνθρωπος, μία υπηρεσία, μία Αρχή να κατανοήσει τη σημασία όλου αυτού, δεν μπορεί έστω να σεβαστεί το διαχρονικό αίτημα μιας ολόκληρης φυλής που δηλώνει προσβεβλημένη και απαιτεί την εξάλειψή του ως φαινόμενο;
Κάποιες φορές τα πράγματα είναι πράγματι άσπρο – μαύρο. Ακόμα και να μην το δούμε αυτό εγκαίρως, ακόμα κι αν χρειαστεί να περάσουν χρόνια, είναι εξίσου ανησυχητικό το να μην διακρίνουμε το άσπρο-μαύρο και να το τοποθετούμε στη γκρίζα ζώνη του διαπραγματεύσιμου. Για ακόμα μια φορά, βλέπουμε να εκδίδεται μία απόφαση με …τιμή συζητήσιμη. Όχι για το πρόστιμο. Για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Διαβάστε ακόμα:
Blackface: μασκαρεμένος ρατσισμός
* Το να βάφει κανείς το πρόσωπό του για να υποδυθεί ένα άτομο με πιο σκούρο χρώμα δέρματος, δεν είναι μια αθώα κίνηση. Ονομάζεται blackface και αποτελεί μια άκρως προσβλητική παράδοση φυλετικών στερεοτύπων, η οποία έπαιξε και συνεχίζει ακόμα και σήμερα, να παίζει σημαντικό ρόλο στη διάδοση ρατσιστικών αντιλήψεων και συμπεριφορών απέναντι σε ανθρώπους της μαύρης φυλής παγκοσμίως.
Το blackface ξεκίνησε ως μια αμερικανική μορφή ψυχαγωγίας στην παράδοση των υπαίθριων θεατρικών παραστάσεων με πλανόδιους καλλιτέχνες (τα λεγόμενα Minstrel Shows) τον 19ο αιώνα. Στη συγκεριμένη παράδοση, λευκοί άνθρωποι βάφονταν με μαύρη μπογιά παριστάνοντας εξευτελιστικές καρικατούρες των μαύρων ανθρώπων προκειμένου ανοιχτά και σκόπιμα να τους γελοιοποιήσουν. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο το μακιγιάζ και η εμφάνιση στο blackface είναι σκόπιμα παρατραβηγμένη και μη ρεαλιστική. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε το ιστορικό πλαίσιο εκείνης της εποχής, στην οποία επικρατούσε καθεστώς σκλαβιάς μέσω διατλαντικού εμπορίου. Σε εκείνη ακριβώς την εποχή το blackface αποτελούσε κομμάτι της συστημικής κοινωνικής και πολιτικής καταπίεσης, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για να υποβαθμίσει τους ανθρώπους αφρικανικής καταγωγής, και να καλλιεργήσει το ρατσιστικό κίνητρο που στη συνέχεια “δικαιολογεί” τις βίαιες πρακτικές απέναντί τους.
