Κοινή Δήλωση: Χωρίς Δικαιώματα των Εργατών στη Γεωργία, ο Εφοδιασμός της Ευρώπης Βρίσκεται σε Ασταθές Έδαφος

Photo credits: Generation 2.0 for Rights, Equality & Diversity

Η Επίδραση Της Πανδημίας Του Κορονοϊού Στη Γεωργία Της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Καθώς η νέα πανδημία του κορονοϊου διαπερνά ολόκληρη την Ευρώπη, οι συνέπειες για την ευρωπαϊκή γεωργία γίνονται επίσης αισθητές. Τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι εθνικοί ηγέτες δεσμεύτηκαν να διασφαλίσουν ότι δεν θα επηρεαστούν οι προμήθειες τροφίμων και ότι εφαρμόζονται ορισμένα βραχυπρόθεσμα μέτρα.

Οι κυβερνήσεις προσπαθούν επίσης να εξασφαλίσουν την κάλυψη των ελλείψεων εργατικού δυναμικού για να αποφευχθεί η μη συγκομιδή ή η σπατάλη των προϊόντων – και, τελικά, η πιθανή έλλειψη τροφίμων. Οι περιορισμοί στις μετακινήσεις εντός της ΕΕ και από τρίτες χώρες συνεπάγονται ότι οι εποχιακοί εργάτες δεν μπορούν να ταξιδέψουν, αν και ορισμένες κυβερνήσεις έχουν προβλέψει εξαιρέσεις για αυτή την κατηγορία και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει διευκρινίσει ότι οι εποχιακοί εργάτες από τρίτες χώρες δεν καλύπτονται από τον προσωρινό περιορισμό μη αναγκαίων μετακινήσεων στην ΕΕ.

Αυτό που αποδεικνύει η έλλειψη εργατικού δυναμικού είναι ότι η ευρωπαϊκή γεωργία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους μετανάστες εργάτες, πολλοί χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, οι οποίοι αποτελούν σημαντικό μέρος εκείνων που μαζεύουν τα φρούτα και τα λαχανικά μας, αλλά και που συσκευάζουν και επεξεργάζονται τα τρόφιμά μας. Αυτό που επίσης πρέπει να αποδείξει η έλλειψη εργαζομένων στα χωράφια είναι ότι οι συνθήκες εργασίας στον τομέα των γεωργικών προϊόντων έχουν αγνοηθεί για πολύ καιρό.

Όπως αναφέρθηκε πρόσφατα από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνδικάτων Τροφίμων, Γεωργίας και Τουρισμού (EFFAT) σε επιστολή της προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο γεωργικός τομέας είναι αυτός που επηρεάζεται περισσότερο από εργατικά ατυχήματα και ασθένειες. Πλήττεται από τους εξαιρετικά χαμηλούς μισθούς, το υψηλό ποσοστό αδήλωτης εργασίας και τις κακές συνθήκες εργασίας. Οι εργαζόμενοι συχνά πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανομένων πρακτικών μεσαζόντων και άλλων μορφών σύγχρονης δουλείας. Χιλιάδες μετανάστες εργάτες γης – τόσο οι υπήκοοι της ΕΕ όσο και οι υπήκοοι τρίτων χωρών – ζουν σε καλύβες και σε ανθυγιεινούς οικισμούς, όπου η τήρηση της φυσικής απόστασης είναι αδύνατη και η πανδημία θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες. Στα χωράφια και σε πολλές μονάδες επεξεργασίας τροφίμων, οι εργάτες εργάζονται σε κοντινή απόσταση, χωρίς προστατευτικό εξοπλισμό.

Ακόμη και πριν πλήξει την Ευρώπη η πανδημία, το γεωργικό σύστημα αγωνιζόταν να παραμείνει οικονομικά βιώσιμο παρά τη σημαντική χρηματοδότηση της ΕΕ. Ήταν επίσης περιβαλλοντικά και κοινωνικά μη βιώσιμο, καταστρέφοντας το έδαφος, δηλητηριάζοντας υδροφόρους ορίζοντες και συγκεντρώνοντας την εξουσία στα χέρια των καρτέλ λιανικής πώλησης που οδήγησαν σε τόσο χαμηλές τιμές που σε πολλές περιπτώσεις είναι χαμηλότερες από το κόστος παραγωγής. Όπως δείχνει η υπάρχουσα και επικείμενη έρευνα που δημοσιεύτηκε από το Open Society European Policy Institute (OSEPI), η τιμολόγηση αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες που οδηγούν στη ζήτηση εκμεταλλεύσιμου εργατικού δυναμικού τόσο στη Νότια όσο και στη Βόρεια Ευρώπη.

Τα βραχυπρόθεσμα μέτρα δεν αρκούν. Ενώ η στήριξη των αγροτών σε αυτή την κρίση είναι σημαντική, η έγχυση περισσότερων μετρητών σε ένα κατεστραμμένο σύστημα δεν θα το διορθώσει. Αντ ‘αυτού, τα μέτρα αυτά μπορεί να καταλήξουν σε επιδότηση ρυπογόνων και να μην ωφελήσουν καθόλου τους εργαζομένους, καθώς τα περισσότερα χρήματα για τους αγρότες δεν εγγυώνται υψηλότερους μισθούς και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, απασχόλησης και στέγασης για τους εργάτες γης. Η μείωση της γραφειοκρατίας και η αναστολή των απαιτήσεων υποβολής εκθέσεων, όπως και τα βραχυπρόθεσμα μέτρα της Κοινή Γεωργική Πολιτική (ΚΓΠ), μπορεί να επιδεινώσουν ακόμη περισσότερο τις συνθήκες εργασίας.

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ Η ΕΕ;

Η πανδημία παρουσιάζει στην ΕΕ την ευκαιρία να αναθεωρήσει το γεωργικό και το διατροφικό της σύστημα, ώστε να γίνει πιο οικολογικό και πιο συμβατό με τα δικαιώματα, με δίκαιες αλυσίδες εφοδιασμού, κατάλληλες τιμές τόσο για τους αγρότες όσο και για τους καταναλωτές και εγγυημένα εργατικά δικαιώματα για τους εργαζομένους.

Οι ακόλουθες δράσεις είναι αναγκαίες:

1. Αντιμετώπιση της κατάστασης των εργαζομένων σε αγροτοβιομηχανίες ως επείγουσας κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID-19. Οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης πολλών εργατών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, και ιδίως στη γεωργία, είναι κατά κανόνα χαμηλών προδιαγραφών. Τώρα εκθέτουν επίσης αυτούς τους εργαζόμενους σε αυξημένο κίνδυνο προσβολής από τον ιό. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη θα πρέπει να κάνουν ό, τι χρειάζεται, συμπεριλαμβανομένης της επιστράτευσης συμπληρωματικών χρηματοδοτήσεων, προκειμένου να διασφαλιστεί η αξιοπρεπής στέγαση, η πρόσβαση στο νερό, τα γρήγορα τεστ και η παροχή εξοπλισμού προστασίας για τους εργάτες στα χωράφια της ΕΕ και στις μονάδες μεταποίησης. Θα πρέπει επίσης να εξασφαλίζεται χωριστή και αξιοπρεπής διαμονή ανεξάρτητα από το νομικό καθεστώς διαμονής. Τα κονδύλια της ΕΕ θα πρέπει επίσης να διοχετεύονται απευθείας σε οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που μέσα από δράσεις ενημέρωσης και προάσπισης των εργατών γης καλύπτουν βασικές τους ανάγκες. Επιπλέον, όλοι οι εργαζόμενοι που επηρεάζονται από τον κορονοϊό, ή τα μέλη της οικογένειάς τους πρέπει να μπορούν να λαμβάνουν άδεια με πλήρη αμοιβή χωρίς φόβο να χάσουν τη δουλειά ή το εισόδημά τους.
2. Μετασχηματισμός της νέας ΚΓΠ για να καταστεί τόσο κοινωνικά όσο και περιβαλλοντικά βιώσιμη. Η ΚΓΠ της ΕΕ έχει μέχρι τώρα ευνοήσει τις μη βιώσιμες αγροτικές πρακτικές και η κοινωνική της διάσταση έχει επικεντρωθεί σχεδόν αποκλειστικά στους αγρότες, αλλά όχι στους εργάτες γης. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η νέα ΚΓΠ αναμένεται να ενισχύσει τις περιβαλλοντικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση γεωργικών επιδοτήσεων. Είναι πλέον καιρός να εξαρτώνται οι άμεσες καταβολές της ΚΓΠ και από τον σεβασμό των κανόνων εργασίας, των κοινωνικών προτύπων και των συλλογικών συμβάσεων εργασίας.
3. Έμφαση στους εργαζόμενους στη στρατηγική “Farm to Fork“. Η επικείμενη στρατηγική της ΕΕ “Farm to Fork” πρέπει να εστιάζει περισσότερο στους εργαζόμενους στον τομέα των αγροτικών ειδών διατροφής και να διασφαλίζει την ισότιμη κατανομή της αξίας κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού. Η Συνθήκη της ΕΕ καθιστά σαφή αυτόν τον στόχο, δηλώνοντας ότι η ΚΓΠ θα πρέπει να εξασφαλίσει «δίκαιο βιοτικό επίπεδο» για την ευρύτερη «γεωργική κοινότητα» (άρθρο 39 ΣΛΕΕ).
4. Εξασφάλιση πλήρους πρόσβασης στη δηλωμένη απασχόληση των μεταναστών και των προσφύγων. Η ΕΕ πρέπει να καλέσει τις εθνικές κυβερνήσεις να χορηγήσουν άδειες διαμονής σε εργαζόμενους χωρίς νόμιμα έγγραφα, οι οποίοι είναι το πιο ευάλωτο κομμάτι της εργασιακής εκμετάλλευσης που ήδη υπάρχει στην ΕΕ και οι οποίοι αποκλείονται από την πρόσβαση σε επιδοτούμενες υπηρεσίες σε πολλά κράτη μέλη. Στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, η αναστολή των διαδικασιών ασύλου και μετανάστευσης εξαιτίας της πανδημίας ρίχνει εκατομμύρια ανθρώπους στο κενό και μπορεί να στερήσει από πολλούς τα νομιμοποιητικά έγγραφα. Συνεπώς, οι άδειες διαμονής πρέπει να παραταθούν αυτομάτως και οι εκκρεμείς αιτήσεις να γίνονται δεκτές, όπως έχουν ήδη πράξει μερικά κράτη μέλη, με άδειες εύλογης διάρκειας, που παρέχουν κάποια σταθερότητα και ασφάλεια σε άτομα και οικογένειες σε επισφαλή κατάσταση. Οι διαδικασίες επιστροφής εκκρεμούν εκ των πραγμάτων σε πολλές χώρες και, λόγω των πρόσθετων προκλήσεων σε σχέση με διορθωτικά μέτρα, θα πρέπει αυτές να ανασταλούν επισήμως, με την απελευθέρωση και την κατάλληλη στήριξη των ατόμων που βρίσκονται υπό κράτηση.
5. Βελτίωση της λειτουργίας των τρόπων κτήσης άδειας εργασίας για τους μετανάστες από χώρες εκτός της ΕΕ για να φτάσουν στην Ευρώπη και την επιβολή του σεβασμού των εργασιακών δικαιωμάτων των μεταναστών και των προσφύγων. Η υφιστάμενη νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με την νόμιμη μετανάστευση, όπως η Οδηγία για τους Εποχικά Εργαζόμενους και η Οδηγία για την Μπλε Κάρτα, αποδείχθηκε ανεπαρκής, τόσο για την εξασφάλιση του σεβασμού των εργασιακών δικαιωμάτων των μεταναστών εργαζομένων όσο και για την κάλυψη της ζήτησης. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να επεκτείνει και να ενισχύσει τα πιλοτικά προγράμματα νόμιμης μετανάστευσης σε συνεργασία με τα συνδικάτα και άλλους οργανισμούς που εργάζονται με εργάτες με μεταναστευτικό υπόβαθρο. Αυτοί οι μηχανισμοί θα πρέπει να επιτρέπουν στους μετανάστες εργαζόμενους να υποβάλλουν αίτηση στη χώρα, να αποκτούν δικαίωμα διαμονής, να μετατρέπουν τύπους αδειών και να αλλάζουν εργοδότη. Τα μέσα της ΕΕ, όπως η Οδηγία για τους Εποχιακά Εργαζόμενους, πρέπει επίσης να τροποποιηθούν αναλόγως, ώστε να καταστούν δεσμευτικές αυτές οι διατάξεις για όλα τα κράτη μέλη. Τα κράτη μέλη που συμμετέχουν στα προγράμματα θα πρέπει να δεσμεύονται και να λογοδοτούν για την παροχή αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας. Οι διατάξεις σχετικά με τα δικαιώματα των εργαζομένων και των θυμάτων στα ευρωπαϊκά και εθνικά μέσα θα πρέπει επίσης να ενισχυθούν περισσότερο, έτσι ώστε η εφαρμογή τους να μην επικεντρώνεται κατά κύριο λόγο στο καθεστώς μετανάστευσης.
6. Σύναψη υποχρεωτικής νομοθεσίας της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την περιβαλλοντική δέουσα επιμέλεια. Ο ορισμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο νέο πλαίσιο της ΕΕ πρέπει να περιλαμβάνει τα συνδικαλιστικά και τα εργασιακά δικαιώματα, καθώς και τα περιβαλλοντικά. Θα πρέπει να θεσπίσει υποχρεωτικούς και αποτελεσματικούς μηχανισμούς δέουσας επιμέλειας που να καλύπτουν τις δραστηριότητες των εταιρειών και τις επιχειρηματικές τους σχέσεις, συμπεριλαμβανομένων των αλυσίδων εφοδιασμού και υπεργολαβίας, και να καλύπτουν τις μικρομεσαίες καθώς και τις μεγάλες επιχειρήσεις. Θα πρέπει να συμπεριληφθούν ισχυρά συστήματα λογοδοσίας και ένδικα μέσα για τα θύματα. Η μεγάλη πλειοψηφία των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων που έλαβαν μέρος σε έρευνα που δημοσίευσε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησαν ένα δεσμευτικό όργανο της ΕΕ για τη δέουσα επιμέλεια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η κρίση που ξέσπασε από την εξάπλωση του κορoνοϊού έδειξε πόσο εύθραυστο και ασταθές είναι το σύστημα τροφοδοσίας μας. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη πρέπει να ενεργήσουν τώρα, για να εξασφαλιστεί ότι τα τρόφιμα που τρώμε δεν παράγονται με την εκμετάλλευση των ανθρώπων και του πλανήτη – και έτσι να οικοδομήσουμε ένα πιο δίκαιο και πιο βιώσιμο σύστημα τροφοδοσίας.